του Στράτου Τσαγκαρή
Ο Οιδίποδας Τύραννος είναι το παγκόσμιο και διαχρονικό σύμβολο της ανθρώπινης ελευθερίας. Ο μύθος του ανήκει στον Θηβαϊκό Κύκλο και αποτέλεσε τον πυρήνα της περίφημης τραγωδίας του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος», η οποία παρουσιάστηκε στο αθηναϊκό κοινό το 436 π.Χ. και απέσπασε το πρώτο βραβείο. Έκτοτε έχει προκαλέσει τον θαυμασμό των μελετητών, αλλά και των απανταχού της γης θαυμαστών της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και ως σήμερα δικαίως θεωρείται κατά γενική παραδοχή το κορυφαίο έργο της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας μαζί με την «Ορέστεια»” του Αισχύλου.
Ο μύθος λέει λίγο-πολύ τα εξής : Ο Λάιος , ο βασιλιάς της Θήβας, είχε λάβει χρησμό από το Μαντείο των Δελφών ότι ο γιος που θα αποκτούσε με τη γυναίκα του Ιοκάστη θα τον σκότωνε και θα γινόταν βασιλιάς στη θέση του. Όταν λοιπόν, η Ιοκάστη έφερε στον κόσμο έναν γιο, ο Λάιος από φόβο για την εκπλήρωση της προφητείας, τρύπησε τους αστραγάλους του βρέφους και έδεσε τα πόδια του (από τα οιδήματα στα πόδια του πήρε τελικά το όνομα Οιδίποδας). Στη συνέχεια παρέδωσε το βρέφος σε κάποιον βοσκό στον Κιθαιρώνα για να τον θανατώσει εκείνος, αποφεύγοντας έτσι το μίασμα της δολοφονίας του παιδιού του. Ο βοσκός όμως, λυπήθηκε το βρέφος και το παρέδωσε στο άτεκνο βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου, τον Πόλυβο και τη Μερόπη, για να το μεγαλώσουν σαν δικό τους παιδί.
Ο Οιδίποδας μεγάλωνε ανέμελος ως γιος της βασιλικής οικογένειας στην Κόρινθο. Μια μέρα όμως, σε κάποιο συμπόσιο, ένας μεθυσμένος νέος του αποκάλυψε την αλήθεια, ότι δηλαδή δεν ήταν ο πραγματικός γιος του Πόλυβου και της Μερόπης. Ο Οιδίποδας συγκλονισμένος από αυτήν την αποκάλυψη θέλησε να μάθει την αλήθεια κι έτσι αποφάσισε να φύγει από την Κόρινθο και να κατευθυνθεί προς την αντίθετη κατεύθυνσης , προς τη Θήβα. Στο δρόμο συνάντησε τον αληθινό πατέρα του, Λάιο, λογομάχησε μαζί του και τον σκότωσε. Συνεχίζοντας την πορεία του προς τη Θήβα, έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας που είχε εγκατασταθεί έξω από την πόλη τρομοκρατώντας τους κατοίκους και στη συνέχεια ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Θήβας, αφού πια ο Λάιος ήταν νεκρός. Παντρεύτηκε μάλιστα και τη σύζυγο του Λάιου, την Ιοκάστη, δηλαδή τη φυσική μητέρα του, εν αγνοία του και απέκτησε μαζί της τέσσερα παιδιά, την Αντιγόνη, την Ισμήνη, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη.
Ποια όμως ακριβώς είναι η ύβρις του Οιδίποδα που τον οδηγεί νομοτελειακά σχεδόν σ’ αυτήν την τόσο σκληρή τιμωρία;
Ο Οιδίποδας λύνοντας το αίνιγμα της Σφίγγας ανέτρεψε την κοσμική ισορροπία. Αυτό για τους αρχαίους Έλληνες κυρίως ήταν αυθάδεια και ύβρη , γιατί προσπάθησε να καρπωθεί ένα θεϊκό προνόμιο. Η ίδια η παρουσία του τέρατος έξω από τη Θήβα και το αίνιγμα που καλούσε τους περαστικούς να λύσουν αποτελούσε θεϊκή βούληση που κανένας άνθρωπος δεν έπρεπε να αμφισβητήσει, όσο ικανός και αν ήταν να το κάνει . Ο Οιδίποδας, ως άλλος Προμηθέας που χάρισε στους ανθρώπους τη φωτιά αφού πρώτα την έκλεψε από τους θεούς, διασαλεύει τη θεϊκή τάξη και την υπερκόσμια δύναμή τους να επιβάλλουν τη θέλησή τους στους ανθρώπους. Προσαρμόζει στα ανθρώπινα μέτρα την απόφαση των θεών να θέσουν τον άνθρωπο σε δοκιμασία αδόκητη για την ανθρώπινη λογική και την απαίτησή τους να γίνει σεβαστή ώσπου εκείνοι να αποφασίσουν τη λύτρωσή του.
Η θριαμβική είσοδος του Οιδίποδα στη Θήβα ως νέου βασιλιά που δικαιωματικά καταλαμβάνει τον ορφανό θρόνο και αναπληρώνει το συζυγικό κενό με το γάμο του με τη χήρα βασίλισσα προλειαίνει το έδαφος της αλαζονείας πάνω στο οποίο θα βαδίσει. Παρόλο που ο φόνος του πατέρα του και ο γάμος με τη μητέρα του είναι αποτελέσματα της άγνοιάς του και επομένως ηθικά μη κατακριτέες πράξεις ,εφόσον δεν είναι συνειδητές ,του επιφέρουν την Άτη, την τύφλωση του νου , που πηγάζει από την υπέρμετρη αίσθηση της δύναμης που απορρέει από την πρόσκαιρη λύτρωση της Θήβας . Με όχημα την πίστη ότι ο ίδιος είναι ο σωτήρας της πόλης αδυνατεί να «δει» ότι για το μίασμα που έχει επιφέρει εντός των τειχών ευθύνεται αποκλειστικά ο ίδιος με τις πράξεις του. Έτσι, οδηγείται στην «α-νοησία» , στο λογικό σφάλμα , αρχικά κατηγορώντας τον Κρέοντα ως επίδοξο σφετεριστή του θρόνου και αφετέρου θεωρώντας το μάντη Τειρεσία, τον εκπρόσωπο δηλαδή των θεών επί της γης ,φονιά του Λάιου και τον απειλεί με θάνατο, αφού πρώτα τον βρίζει ασύστολα.
Από το σημείο αυτό κι έπειτα , ο Οιδίποδας ξετυλίγει σταδιακά το κουβάρι της μοίρας του. Αποφασίζει να μάθει όλη την αλήθεια . Το ηθικό μεγαλείο του εξυφαίνεται αριστοτεχνικά, καθώς συνειδητοποιεί βαθμιαία ότι κάθε προσπάθειά του να φτάσει στην αποκάλυψη της αλήθειας είναι κι ένα βήμα που τον οδηγεί στην καταστροφή. Η πορεία του όμως, είναι η πορεία του ελεύθερου ανθρώπου που πρέπει να απαλλαγεί ενσυνείδητα από τα δεσμά της μοίρας του, ακόμη κι αν αυτά επιβάλλονται από τους θεούς. Ωστόσο , είναι ήδη αργά.
Η Νέμεσις (Θεία Δίκη) έρχεται , για να αποκαταστήσει την ηθική τάξη και να επιβάλλει την αδυσώπητη τιμωρία της. Ο Οιδίποδας συναισθάνεται όχι μόνο το χρέος του απέναντι στο λαό του, αλλά και την ανάγκη να αποδεχτεί την τιμωρία του ,ώστε να επέλθει η ικανοποίηση των θεών και η κάθαρση από το μίασμα που προκαλεί.
Η Τίσις είναι το φυσικό επακόλουθο. Η αυτοτύφλωσή του ωστόσο, και η συνακόλουθη απόφασή του να εξοριστεί από την πόλη του, δεν είναι σταλμένη από τους θεούς, αλλά αποτελεί μια συνειδητή πράξη ενός ελεύθερου ανθρώπου που αποφασίζει μέσα στην τραγική μοναξιά του το είδος και τη σκληρότητα της τιμωρίας του. Το βάρος που σηκώνει είναι μια επαναστατική πράξη που συμβολίζει τον ελεύθερο άνθρωπο. Με την αυτόβουλη τιμωρία του , ο Οιδίποδας δε εκφράζει απλά τον ιδεολογικό αγώνα της εποχής του ,αλλά γίνεται το σύμβολο της προαιώνιας αγωνίας του ανθρώπου να απελευθερωθεί από τις δυνάμεις εκείνες που θέτουν εμπόδια στην ηθική του καταξίωση.