1 .ΟΡΙΣΜΟΣ
Η παράγραφος είναι μια ενότητα προτάσεων του γραπτού λόγου , που στόχο έχει την ανάπτυξη με συντομία ενός θέματος. Για την ακρίβεια, μιας «πλευράς» του θέματος ,διότι ο περιορισμένος αριθμός των περιόδων που απαρτίζουν την παράγραφο, δεν επιτρέπει -συνήθως- τη διεξοδική και λεπτομερειακή ανάπτυξη του θέματος που πραγματεύεται .
2. ΔΟΜΗ
Η παράγραφος αποτελείται συνήθως από τρία μέρη : α) τη θεματική περίοδο , β) τις λεπτομέρειες ή τα σχόλια και γ) την πρόταση –κατακλείδα.
3. (ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Μια καλή παράγραφος ,εκτός από την παραπάνω δομή, πρέπει :
α) να θέτει καθαρά ένα σκοπό
β) να έχει επαρκή ανάπτυξη
γ) να είναι καλά οργανωμένη σύμφωνα με ένα σχέδιο.
4. ΤΟ ΥΛΙΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Το υλικό είναι «αποθηκευμένο» στο μυαλό μας .Είναι το σύνολο των γνώσεών μας, των διαμορφωμένων απόψεών μας για κάποιο θέμα , των εμπειριών και των βιωμάτων μας. Το υλικό αυτό πρέπει να το επεξεργαστούμε κατάλληλα , ώστε να μπορέσουμε να συγκροτήσουμε την παράγραφο με βάση το θέμα που ήδη έχει δοθεί. Η επιλογή του υλικού γίνεται με τη σωστή ιεράρχηση των σημαντικότερων πληροφοριών ή απόψεων που σκοπεύουμε να εκθέσουμε ,για να τεκμηριώσουμε επαρκώς τη θέση μας για το θέμα της παραγράφου. Η λογική συνέχεια των προτάσεων που θα συμπεριλάβουμε στην παράγραφο είναι αποτέλεσμα επίσης, της σωστής επεξεργασίας του υλικού μας.
5. Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΠΡΟΤΑΣΗ)
Η θεματική περίοδος είναι το πρώτο και ίσως το σημαντικότερο μέρος μιας παραγράφου. Η περίοδος αυτή εκφράζει την κύρια ιδέα της παραγράφου. Επομένως, όσο πιο εύστοχη είναι η διατύπωσή ,τόσο πιο πολύ θα μας βοηθήσει στη συνέχεια να γράψουμε μια καλή παράγραφο.
Η αξία της έγκειται ακριβώς στο ότι επηρεάζει άμεσα την ποιότητα της παραγράφου και αποτελεί τον «καθοδηγητή» μας στις λεπτομέρειες που θα αναπτύξουμε αμέσως μετά.
Ο ρόλος της είναι πολύ σημαντικός, γιατί συμπεριλαμβάνει με περιεκτικό και σαφή τρόπο το υλικό που θα χρησιμοποιήσουμε για την ανάπτυξη της παραγράφου.
Συγκεκριμένα :α)Ορίζει ό,τι θα συμπεριλάβουμε και ό,τι θα αποκλείσουμε σε μια παράγραφο. Λειτουργεί σαν πλαίσιο με αυστηρό περιεχόμενο.
β)Καθορίζει ακριβώς το περιεχόμενο της παραγράφου και μας αποτρέπει να ξεφύγουμε από το θέμα της παραγράφου.
γ) Αποτελεί έναν ασφαλή οδηγό για το συγγραφέα της παραγράφου και για τον αναγνώστη ,ο οποίος γνωρίζει από την πρώτη κιόλας πρόταση ποιο είναι το θέμα της παραγράφου.
Η επιλογή της κατάλληλης θεματικής περιόδου είναι μια δύσκολη και συχνά επίπονη διαδικασία ,η οποία απαιτεί χρόνο και κυρίως ηρεμία . Η βιασύνη δεν είναι καθόλου καλός σύμμαχος ,ιδιαίτερα όταν το θέμα της παραγράφου είναι ο σχολιασμός ή η επεξεργασία μιας σύνθετης αφηρημένης έννοιας.
Η διατύπωση της θεματικής περιόδου καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη σαφήνεια, η οποία με τη σειρά της είναι απαραίτητη.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να γράψουμε μια παράγραφο για τη Θεσσαλονίκη. Πριν ξεκινήσουμε να γράφουμε την παράγραφο, θα πρέπει να σκεφτούμε και να αποφασίσουμε από ποια πλευρά θα αναπτύξουμε το θέμα . Με δεδομένο ότι η Θεσσαλονίκη και η ευρύτερη περιοχή της είναι ο τόπος όπου γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε, με δεδομένο ότι η συγκεκριμένη πόλη είναι η δεύτερη σε μέγεθος πόλη της Ελλάδας, το υλικό που έχουμε και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ,είναι τεράστιο κι ενδεχομένως ανεξάντλητο. Σε αυτή την περίπτωση οφείλουμε να επιλέξουμε την πλευρά από την οποία θα «εξετάσουμε» τη Θεσσαλονίκη και να περιοριστούμε αυστηρά στην προεπιλεγμένη αυτή πλευρά. Αν δηλαδή επιλέξω ως θεματική περίοδο την ακόλουθη :
«Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη της Μακεδονίας»
τότε οφείλω να αναπτύξω την παράγραφό μου με βάση τα ακόλουθα :
Α) Έχω την ευχέρεια να αναφέρω κάθε τι που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με τη Θεσσαλονίκη.
Β) Κάθε πληροφορία που αφορά τη γεωγραφική θέση της πόλης ,τους κατοίκους ,τα αξιοθέατα ,την οικονομία της πόλης , τους δρόμους ,τα κτίρια ,τον πολιτισμό και την ιστορία της και γενικά οτιδήποτε αποτελεί στοιχείο ή χαρακτηριστικό της Θεσσαλονίκης ,είναι δυνατό να συμπεριληφθεί σε αυτή την παράγραφο.
Γ) Δεν μπορώ να αναφέρω σε καμιά περίπτωση μια πληροφορία για τη Δράμα ή την Αθήνα ,ούτε για την Ασία ή την Αμερική ,που να μην έχει έστω έμμεση σχέση με τη Θεσσαλονίκη.
Δ) Οφείλω να μιλήσω μόνο για την πόλη και όχι για θέματα άσχετα όπως ο ρατσισμός ,το αυτοκίνητο, η φιλία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κ.ά.
Ενδεικτική ανάπτυξη με βάση την επιλεγμένη θεματική περίοδο.
Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη της Μακεδονίας. Από την ίδρυσή της ,το 336 π. Χ, μέχρι σήμερα έχει διαδραματίσει σπουδαίό ρόλο στην ελληνική ιστορία. Είναι κτισμένη σχεδόν αμφιθεατρικά γύρω από το θερμαϊκό κόλπο. Από πάνω της απλώνεται το πυκνό δάσος του Σέιχ –Σου. Είναι μια πόλη με υπέροχα αξιοθέατα, όπως ο Λευκός Πύργος, η Αψίδα του Γαλερίου και η Ροτόντα. Η διεθνής έκθεση που πραγματοποιείται κάθε χρόνο σε ειδικό χώρο ,καθορίζει την οικονομική πορεία ολόκληρης της χώρας. Διαθέτει επίσης πολλά μουσεία και ένα μεγάλο πανεπιστήμιο που είναι αφιερωμένο στον Αριστοτέλη. Έντονη όμως είναι και η αθλητική ζωή της πόλης με σημαντικές επιτυχίες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Σήμερα ,θεωρείται η συμπρωτεύουσα της Ελλάδας και ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα των Βαλκανίων. Είναι μια πόλη που αξίζει να επισκεφτεί κανείς.
Ας επιλέξουμε τώρα ως θεματική την ακόλουθη περίοδο :
«Η Θεσσαλονίκη είναι μια βιομηχανική πόλη».
Στην περίπτωση αυτή :
Α) Η θεματική περίοδος μας περιορίζει να αναφερθούμε αυστηρά και μόνο στη βιομηχανία της πόλης .
Β) Δεν μπορούμε να γράψουμε τίποτε απολύτως για την ιστορία ,τον πολιτισμό ή τα αξιοθέατά της. Ούτε για τους ανθρώπους της ή τα μνημεία και τα μουσεία της.
Γ)Η παραπάνω επιλογή μας απαγορεύει να αναφέρουμε επίσης οτιδήποτε για τη βιομηχανία της Λάρισας ή της Καβάλας. Αντικείμενο πραγμάτευσης είναι μόνο η βιομηχανία της Θεσσαλονίκης .
Δ) Ούτε μπορούμε να μιλήσουμε για κάποιον άλλο τομέα οικονομικής ανάπτυξης της πόλης ,όπως είναι για παράδειγμα η κτηνοτροφία ,η γεωργία ή ακόμη και η βιοτεχνία.
Ενδεικτική ανάπτυξη παραγράφου με αυτή τη θεματική περίοδο είναι η ακόλουθη.
Η Θεσσαλονίκη είναι μια βιομηχανική πόλη. Στη δυτική πλευρά της πόλης η βιομηχανική ζώνη καταλαμβάνει χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα με εργοστάσια και μονάδες παραγωγής βιομηχανικών προϊόντων. Υπάρχουν διυλιστήρια πετρελαίου, βυρσοδεψεία ,χαλυβουργεία, μονάδες παραγωγής χημικών προϊόντων. Χιλιάδες εργάτες απασχολούνται εκεί και τονώνουν την οικονομική ζωή της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Η τροφοδότηση της ελληνικής επικράτειας με τα βιομηχανικά προϊόντα της Θεσσαλονίκης γίνεται με πλοία ,τρένα ,αλλά και μέσω του οδικού συστήματος της περιοχής. Αυξημένες είναι και οι εξαγωγές των προϊόντων κυρίως προς τις βαλκανικές χώρες. Ωστόσο ,έντονο είναι το πρόβλημα των βιομηχανικών ρύπων που μολύνουν την ατμόσφαιρα ,αλλά και τη θαλάσσια περιοχή θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία των εργαζομένων και των κατοίκων . Έστω κι έτσι όμως, οι βιομηχανίες της Θεσσαλονίκης είναι σίγουρα από τα βασικότερα στηρίγματα για την οικονομία της Ελλάδας.
Συμπερασματικά : η ποιότητα μιας παραγράφου εξαρτάται άμεσα από την όσο το δυνατό καταλληλότερη επιλογή της θεματικής περιόδου/ πρότασης. Η περίοδος αυτή καθορίζει αυστηρά το περιεχόμενο της παραγράφου και μας καθοδηγεί στη σωστή και επαρκή ανάπτυξη των λεπτομερειών της παραγράφου.
6. ΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ / ΣΧΟΛΙΑ
Οι λεπτομέρειες είναι το σύνολο των προτάσεων που προκύπτουν ως φυσικό επακόλουθο από τη θεματική περίοδο κι αναπτύσσουν μαζί της μια σχέση αιτίας -αποτελέσματος. Δηλαδή ,το περιεχόμενο των λεπτομερειών είναι ανάλογο της θεματικής περιόδου. Ο αριθμός των περιόδων/ προτάσεων που μπορούν ν’ αποτελέσουν το υλικό μιας παραγράφου ποικίλει ,ανάλογα με το θέμα της παραγράφου ,τη δυσκολία του και την έκταση που μας επιτρέπεται ,για να υποστηρίξουμε τη θέση μας . Πάνω απ’ όλα όμως καθορίζεται από τη διατύπωση της θεματικής περιόδου και τα επιμέρους στοιχεία που εκείνη απαιτεί να σχολιαστούν και να επεξηγηθούν.
Για παράδειγμα ,ας υποθέσουμε ότι πρέπει ν’ αναπτύξουμε μια παράγραφο με θεματική περίοδο :
“Ο Κ. είναι ένας ταλαντούχος και χαρισματικός τραγουδιστής”
Πριν ξεκινήσουμε να γράφουμε τις λεπτομέρειες της παραγράφου , πρέπει να ξεχωρίσουμε τα επιμέρους στοιχεία που ορίζει η παραπάνω θεματική περίοδος.
Στην προκειμένη περίπτωση η διατύπωση της θεματικής περιόδου μας αναφέρει τα εξής στοιχεία :
α) η κύρια ιδέα της παραγράφου είναι ο τραγουδιστής Κ.
β) ο Κ. είναι ταλαντούχος τραγουδιστής
γ) ο Κ. είναι χαρισματικός τραγουδιστής
Επομένως ,όλες οι λεπτομέρειες θα πρέπει να υποστηρίζουν τα τρία επιμέρους στοιχεία της θεματικής περιόδου. Κάθε πρόταση θα πρέπει ν’ αναφέρεται άμεσα ή έμμεσα στον κύριο Κ. και να δικαιολογεί τη θέση μας ότι πρόκειται για έναν ταλαντούχο και χαρισματικό τραγουδιστή. Δεν μας ενδιαφέρουν οι όποιες ατέλειες της φωνής του για παράδειγμα ,ούτε οι επιδόσεις του σε άλλους τομείς της ζωής του, ούτε τα υπόλοιπα ενδιαφέροντά του ,η οικογενειακή του κατάσταση κ.τ.λ. Το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι το γιατί θεωρείται και είναι ταλαντούχος και χαρισματικός τραγουδιστής.
Ενδεικτική ανάπτυξη αυτής της παραγράφου θα ήταν η εξής :
Ο Κ. είναι ταλαντούχος και χαρισματικός τραγουδιστής. Από μικρή ηλικία είχε μια κλίση στο τραγούδι. Του άρεσε να τραγουδάει στις παρέες του και ν’ ακούει με τις ώρες μουσική στον ελεύθερο χρόνο του. Φρόντισε όμως να καλλιεργήσει και το φυσικό του ταλέντο παρακολουθώντας μαθήματα ορθοφωνίας ,αρμονίας και μουσικής σπουδαίων μουσικοδιδασκάλων. Διαθέτει ακόμη το χάρισμα να προσαρμόζει τη φωνή του σε ποικίλα είδη τραγουδιού. Θα μπορούσε να τραγουδήσει με αξιοθαύμαστη ευκολία δημοτικά τραγούδια, λαϊκά και όπερα. Έως σήμερα έχει κυκλοφορήσει τρεις δίσκους που γνώρισαν μεγάλη εμπορική επιτυχία. Ο Κ. είναι σίγουρα ένας από τους πιο ελπιδοφόρους Έλληνες τραγουδιστές της εποχής μας.
Όλες οι παραπάνω λεπτομέρειες αφορούν στη θεματική περίοδο και αποσκοπούν στην υποστήριξη των επιμέρους στοιχείων / μερών της.
Οπωσδήποτε όμως, τα πράγματα δυσκολεύουν ,όταν έχουμε να επεξεργαστούμε στο πλαίσιο μιας παραγράφου μια αφηρημένη έννοια. Συχνά, τα στοιχεία της θεματικής περιόδου είναι δυσδιάκριτα ή ενδεχομένως ανύπαρκτα. Τότε, θα πρέπει εμείς να τα “εφεύρουμε” .Δηλαδή, θα πρέπει να προσπαθήσουμε ν’ αναλύσουμε και πάλι τη θεματική περίοδο σε μέρη/ στοιχεία.
Ας υποθέσουμε ότι πρέπει να αναπτύξουμε την παράγραφο με την ακόλουθη θεματική περίοδο :
“Ο σύγχρονος πολιτισμένος άνθρωπος δεν κάνει ούτε μέρα χωρίς να χρησιμοποιεί τα προϊόντα του τεχνικού πολιτισμού”
Τα στοιχεία της θεματικής περιόδου ,τα οποία καλούμαστε ν’ αναπτύξουμε στις λεπτομέρειες είναι τα εξής :
α) η κύρια ιδέα της παραγράφου είναι η χρήση των προϊόντων του τεχνικού πολιτισμού από τον άνθρωπο της εποχής μας.
β) η θεματική περίοδος αναφέρεται στο σύγχρονο πολιτισμένο άνθρωπο. Όχι στον αρχαίο ή στον άνθρωπο του περασμένου αιώνα . Με άλλα λόγια όχι στον άνθρωπο του “χθες” ,αλλά στον άνθρωπο του “σήμερα”.
γ) η φράση : “δεν κάνει ούτε μια μέρα” ,φανερώνει το βαθμό εξάρτησης του σύγχρονου ανθρώπου από τα προϊόντα του τεχνικού πολιτισμού (ή της τεχνολογίας) .
δ) η θεματική περίοδος κάνει λόγο μόνο για τα προϊόντα του τεχνικού πολιτισμού. Για οτιδήποτε δηλαδή, παράγει ο άνθρωπος με βάση υλικά αγαθά ή με βάση τις τεχνικές γνώσεις του. Δεν αναφέρεται επομένως ,στα προϊόντα του πνευματικού πολιτισμού,του ανθρώπινου πνεύματος.
Όλες οι λεπτομέρειες οφείλουν να σχολιάσουν, να επεξηγήσουν ,να δικαιολογήσουν και γενικά να υποστηρίξουν τα παραπάνω επιμέρους στοιχεία. Μάλιστα, θα ήταν προτιμότερο τα στοιχεία α,β,γ,δ να αναπτυχθούν με τη σειρά που καταγράγονται στη θεματική περίοδο.
Ενδεικτική ανάπτυξη της παραγράφου με την παραπάνω θεματική περίοδο θα μπορούσε να είναι η εξής :
Ο σύγχρονος πολιτισμένος άνθρωπος δεν κάνει ούτε μέρα χωρίς να χρησιμοποιεί τα προϊόντα του τεχνικού πολιτισμού. Σε μια εποχή που παρατηρείται ραγδαία τεχνολογική πρόοδος ,ο άνθρωπος της εποχής μας έχει συνδέσει την καθημερινή ζωή του με τη συνεχή χρήση προϊόντων του τεχνικού πολιτισμού. Από το πρωί μέχρι το βράδυ ,στο χώρο εργασίας το, στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού του ,αλλά ακόμη και στους χώρους όπου ψυχαγωγείται και διασκεδάζει ,χρησιμοποιεί σχεδόν αδιάκοπα μηχανές, εργαλεία και συσκευές κάθε είδους. Ακόμη και η κάλυψη των βασικών βιοτικών του αναγκών, όπως η ένδυση, η τροφή και η στέγαση, γίνεται μέσω των πολυποίκιλων τεχνολογικών μέσων. Η εργασία του, η συγκοινωνία και η επικοινωνία του με άλλους ανθρώπους ,ακόμη και η διασκέδασή του είναι συχνά ανάλογη από τη χρήση αυτών των μέσων. Η ζωή του σύγχρονου πολιτισμένου ανθρώπου είναι στενά συνδεδεμένη με τα επιτεύγματα της τεχνολογίας.
Ακόμη πιο αφηρημένη και σαφώς πιο δύσκολη στην επεξεργασία η ανάπτυξη της παραγράφου με την ακόλουθη θεματική περίοδο :
“Η μνήμη είναι το θησαυροφυλάκιο της μάθησης”
Και σ’ αυτή την περίπτωση όμως, είμαστε υποχρεωμένοι ν’ αναζητήσουμε την κύρια ιδέα της θεματικής περιόδου και κατά συνέπεια και τα στοιχεία στα οποία θα βασιστούμε για την καταγραφή των λεπτομερειών της παραγράφου. Έτσι, μπορούμε να κρατήσουμε τις παρακάτω σημειώσεις :
α) η κύρια ιδέα εδώ είναι η σύγκριση της ανθρώπινης μνήμης με ένα θησαυροφυλάκιο.
β) η διερεύνηση της σχέσης ή της σύγκρισης αυτής μας κάνει να σκεφτούμε πρώτα-πρώτα τι είναι το θησαυροφυλάκιο και σε τι χρησιμεύει .
γ) στη συνέχεια πρέπει να αναλογιστούμε τι είναι η μνήμη και σε τι χρησιμεύει .
δ)να εξετάσουμε επίσης ,γιατί η μάθηση παρομοιάζεται με το χρήμα ή το χρυσάφι και γενικά έχει αξία ,ώστε να φυλάγεται σε …θησαυροφυλάκιο.
ε) τέλος ,πρέπει να σκεφτούμε για ποιο λόγο μια σύγκριση ανάμεσα σ’ ένα θησαυροφυλάκιο και στη μνήμη είναι γοητευτική και σίγουρα πετυχημένη. Παραδείγματα από την ιστορία ή τις εμπειρίες μας θα ήταν πολύ χρήσιμοι βοηθοί.
Ας προσπαθήσουμε να συνθέσουμε και αυτή την παράγραφο :
Η μνήμη είναι το θησαυροφυλάκιο της μάθησης. Όπως ακριβώς σ’ ένα θησαυροφυλάκιο φυλάγουμε τα πολύτιμα αντικείμενα ,τα χρήματα και γενικά τα πλούτη μας ,έτσι και η μνήμη φυλάγει όλα όσα πολύτιμα συλλέγουμε από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας ,μέχρι τα βαθιά μας γεράματα. Ο πλούτος αυτός -ανεκτίμητος και μοναδικός -είναι και η παρακαταθήκη των προηγούμενων γενεών στις επόμενες. Οι επιστημονικές και οι πρακτικές γνώσεις ,που με το πέρασμα των χρόνων αποκτούμε ,τα ήθη και τα έθιμα ,οι αξίες του πολιτισμού μας ,ο πνευματικός καρπός σοφών ανθρώπων και πνευματικών ηγετών και γενικότερα όλα εκείνα που σαν ψηφιδωτό συγκροτούν την ταυτότητά μας ,αποτελούν και το θησαυρό μας. Αλλά και στις δύσκολες συλλογικές και ατομικές στιγμές από τη μνήμη ανασύρεται ο πλούτος της μάθησης ,για να μας δώσει τη λύση που χρειαζόμαστε. Άλλωστε ,η αποταμίευση των γνώσεων είναι συχνά πολύ πιο χρήσιμη από τα πλούτη που φυλάγονται στο μεγαλύτερο θησαυροφυλάκιο του κόσμου.
Σε μια τρίτη περίπτωση θεματικής περιόδου ,τα στοιχεία που την συναποτελούν είναι ακόμη πιο δυσδιάκριτα και αφηρημένα :
“Πρέπει να φροντίζεις να σκέφτεσαι πολύ και όχι να μαθαίνεις πολλά”
Τα στοιχεία της θεματικής περιόδου είναι πιο σύνθετα και πιο δύσκολα ως προς την επεξεργασία τους. Μια ενδεικτική προσέγγισή τους είναι ίσως η εξής :
α) η κύρια ιδέα της παραγράφου είναι η αξία της σκέψης και της χρήσης του νου ,προτού ο άνθρωπος πράξει ή μιλήσει (;),σε αντιδιαστολή με την πληθώρα των “ξερών” γνώσεων που έχει σαφώς μικρότερη αξία από την ορθή και συνδυασμένη σκέψη.
β) η διατύπωση της θεματικής πρότασης τονίζει σε β’ ενικό πρόσωπο την αναγκαία φροντίδα για πολλή σκέψη και όχι απαραίτητα για πολλή… μάθηση.
γ) η διατύπωση της θεματικής περιόδου ,κατά κάποιο τρόπο αντιπαραθέτει δύο διαφορετικές έννοιες : από τη μια μεριά τοποθετεί τη σκέψη, αφήνοντας να εννοηθεί έμμεσα ότι είναι μια σύνθετη πνευματική λειτουργία ,που απαιτεί χρόνο και επίπονη διεργασία. Το ίδιο βέβαια δεν αμφισβητείται για τη μάθηση ,αλλά οπωσδήποτε η πολλή σκέψη προκρίνεται σε σχέση με την πολλή μάθηση.
δ) το “όχι” εκείνο μας αναγκάζει να υπερασπιστούμε την πολλή σκέψη σε σχέση με την πολλή μάθηση ,διότι έχει μια αξιολογική σημασία.
ε) φαίνεται ότι γίνεται ένα έμμεσο σχόλιο -προεκτείνοντας κάπως το νόημα- στην αξία της κριτικής σκέψης και της ικανότητας που πρέπει να διαθέτει ο άνθρωπος ,ώστε να κρίνει κατόπιν σκέψης ,χωρίς επιπολαιότητα και βιασύνη.
Με βάση, τώρα, τα παραπάνω στοιχεία της θεματικής περιόδου που συγκεντρώσαμε ,διαπιστώνουμε ότι οι λεπτομέρειες που θα γράψουμε , έχουν σαφώς μια κατεύθυνση ,αλλά δε λύνουν το πρόβλημα της σύνθεσής τους. Ωστόσο, και μόνον ότι έχουμε καταφέρει να συλλάβουμε το βαθύτερο νόημα της θεματικής περιόδου ,η οποία -όπως είπαμε-καθορίζει αυστηρά το περιεχόμενο της παραγράφου, είναι μια καλή βάση ,για να ξεκινήσουμε την ανάπτυξή της.
Μια ενδεικτική προσέγγιση θα μπορούσε να είναι η εξής :
Πρέπει να φροντίζεις να σκέφτεσαι πολύ και όχι να μαθαίνεις πολλά. Η συσσώρευση γνώσεων χωρίς καμιά κριτική επεξεργασία δεν προσφέρει ουσιαστική βοήθεια. Από πολύ μικρή ηλικία ,από τα πρώτα του σχολικά βήματα η συλλογή γνώσεων είναι χωρίς αντίκρυσμα ,εφόσον δεν είναι δυνατή η πρότερη συνετή σκέψη. Ο άνθρωπος πρέπει να ασκείται επίπονα ,για να μάθει να σκέφτεται πολύ πριν πάρει την οποιαδήποτε απόφασή του. Όταν μάλιστα η απόφασή του αυτή επηρεάζει το μέλλον του ,την επαγγελματική του προοπτική και την προσωπική του ευτυχία ,τότε σίγουρα απαιτείται ώριμη και πολύωρη σκέψη. Άλλωστε, όλοι οι σοφοί άνθρωποι σκέφτονται πολύ πριν εκφράσουν έστω και μια απλή άποψη. Η κατοχή των γνώσεων δεν διασφαλίζει τη σωστή χρήση τους. Εκείνο που κυρίως είναι απαραίτητο είναι η ορθή και συνετή σκέψη ,η λογική επεξεργασία των γνώσεων και η πνευματική διεργασία ,που και χρόνο χρειάζεται και κόπο απαιτεί.
Ανακεφαλαιώνοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η επιλογή τόσο του αριθμού των λεπτομερειών, όσο και του περιεχομένου τους εξαρτάται άμεσα από τη θεματική περίοδο της παραγράφου. Η ανάλυση εξάλλου, των στοιχείων της θεματικής περιόδου διασφαλίζουν τη συνοχή και την ενότητα της παραγράφου (θα γίνει λόγος εκτενέστερα παρακάτω). Σε κάθε περίπτωση απαιτείται κι εδώ ηρεμία, καθαρό μυαλό και φυσικά πλούσιο και αξιοποιήσιμο πνευματικό υλικό.
7. Η ΠΡΟΤΑΣΗ – ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ
Η πρόταση – κατακλείδα, όπως συνηθίζεται να λέγεται ,είναι η καταληκτική πρόταση της παραγράφου ,με την ο οποία ο γράφων ολοκληρώνει -“κλείνει” -την παράγραφό του. Είναι και αυτή ιδιαίτερα σημαντική ,διότι ένα ωραίο και πετυχημένο “κλείσιμο” αφήνει μια καλή εντύπωση στον αναγνώστη, ακόμη κι αν η θεματική περίοδος και οι λεπτομέρειες δεν είναι και πολύ καλές.
Η πρόταση -κατακλείδα δεν είναι ανεξάρτητη από το νόημα της παραγράφου. Αντίθετα, εξαρτάται από το περιεχόμενο τόσο της θεματικής περιόδου, όσο και των λεπτομερειών.
Για παράδειγμα ,έχουμε την ακόλουθη θεματική περίοδο και τις εξής λεπτομέρειες :
Θ.Π Η μόρφωση ,καθώς προκύπτει μέσα από την επίπονη διαδικασία της εκπάιδευσης, προετοιμάζει και εξοπλίζει κατάλληλα το άτομο για μια επιτυχημένη καριέρα. Λ Από την παιδική ηλικία ακόμη, ο καθένας επιχειρεί- όταν βέβαια οι συνθήκες το επιτρέπουν- να λάβει τα εφόδια εκείνα ,που θα θωρακίσουν την πνευματική του καλλιέργεια. Το σχολείο είναι ο κατεξοχήν χώρος μόρφωσης ,επειδή εκεί προσφέρονται κυρίως τα αγαθά της και τίθενται οι βάσεις της κατοπινής πορείας στον επαγγελματικό στίβο. Εκεί ανοίγονται δρόμοι, κατακτιέται η γνώση και η κριτική ικανότητα του ατόμου. Εκεί το μέλλον παύει να φαίνεται τρομακτικό και αβέβαιο.
Η παραπάνω παράγραφος αναφέρεται στην αξία που έχει η μόρφωση για μια επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα. Η θεματική περίοδος καταγράφει την κύρια αυτή ιδέα της παραγράφου και οι λεπτομέρειες την υποστηρίζουν . Για να τελειώσουμε με ικανοποιητικό τρόπο την παράγραφο ,δηλαδή με την επιλογή της κατάλληλης πρότασης -κατακλείδας ,πρέπει :
α)να γράψουμε μια περίοδο που θα ανακεφαλαιώνει όλα όσα είπαμε πιο πριν.
β)να περιλαμβάνει οπωσδήποτε την κύρια έννοια της παραγράφου ,δηλαδή τη μόρφωση σε συνδυασμό με την επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα.
γ)ν’ ανακεφαλαιώσουμε όλα όσα είπαμε παραπάνω ,αλλά συγχρόνως να προετοιμάσουμε το έδαφος και για την επόμενη παράγραφο (αν μιλάμε βέβαια για ένα εκτενέστερο κείμενο ή για μια έκθεση ιδεών)
Στο πλαίσιο αυτό μια ενδεικτική πρόταση -κατακλείδα θα ήταν :
Με τη μόρφωση μπαίνουν βαθιά τα θεμέλια της επιτυχίας και οικοδομείται η μελλοντική σταδιοδρομία.
Κι ακόμη ένα παράδειγμα :
Θ.Π Η μόλυνση του περιβάλλοντος, όπως συνεπάγεται, δεν αφορά μόνο τη σωματική μας καταρράκωση,αλλά και την πνευματική και ψυχική μας υγεία. Λ Οι διάφορες ασθένειες, λοιμώξεις και ιοί, που προκαλούνται από το μολυσμένο αέρα, το νερό και και τα απόβλητα, με τα οποία ερχόμαστε σ’ επαφή ποικιλοτρόπως, θέτουν σε κίνδυνο την υγεία μας και σε αρκετές περιπτώσεις την ίδια μας τη ζωή. Κάτι τέτοιο έχει αρνητικές επιπτώσεις και στη ψυχική μας υγεία, στη διάθεσή μας και τελικά στη συμπεριφορά μας. Αλλά και το πνέυμα αρρωσταίνει και το εύρος του συρρικνώνεται, με αποτέλεσμα να σταματά η δημιουργική του δράση. Ένας άρρωστος ή έστω ένας άνθρωπος που ζει σε βρώμικο και μολυσμένο περιβάλλον δεν ενδιαφέρεται για τίποτε σχεδόν, ούτε έχει ευρύτερους κοινωνικούς προβληματισμούς.
Ενδεικτική πρόταση-κατακλείδα :
Όταν λοιπόν, το αγαθό της υγείας κλονίζεται, διαταράσσεται και ο χαρακτήρας μας.
Οφείλουμε βέβαια να σημειώσουμε ότι πολύ συχνά η πρόταση-κατακλείδα δεν είναι φαινομενικά απαραίτητη. Μια καλή παράγραφος με καλή ανάπτυξη και επάρκεια υποστηρικτικού υλικού ,δεν χρειάζεται απαραίτητα μια πρόταση καταληκτική ή ανακεφαλαιωτική. Παρόλα αυτά όμως, είναι προτιμότερη η ύπαρξη της πρότασης -κατακλείδας ,παρά η απουσία της.
