Στον “Αίαντα” του Σοφοκλή βρίσκουμε έναν από τους πιο συγκλονιστικούς στίχους της Αρχαίας Ελληνικής Τραγωδίας : “Οἴμοι, τί δράσω ;” (στίχος 809), δηλαδή, “Αλίμονο, πώς να ενεργήσω ;” Με άλλα λόγια, ποια ενέργεια να κάνω (δρῶ = ενεργώ, αποφασίζω και πράττω) κατόπιν αυτόβουλης απόφασης, δικής μου ;” (αναρωτιέται η Τέκμησσα, η σύζυγος του Αίαντα).
Ένας άγγλος μεταφραστής (A companion to Greek Tragedy, Blackwell Publishing, 2005, page 241) “απαντά” : “Alas, what should i do ?” Δηλαδή, “Αλίμονο, τί θα έπρεπε να κάνω ;”
Όλη η διαφορά φιλοσοφίας και βιωμένης κοσμοθεωρίας συμπυκνώνεται στον στίχο αυτόν και στη μετάφρασή του. Από τη μια μεριά η χρήση της υποτακτικής (δράσω), που υποτάσσει την ενέργεια στη θέληση του “εγώ”, στην εσωτερική ανάγκη ικανοποίησης μιας ελεύθερης βούλησης και από την άλλη το “πρέπον” να γίνει (should / do) με βάση αυτό που υπαγορεύει η κοινωνική ηθική, μέσα στην οποία “χάνεται” ή, έστω, εντάσσεται η ατομική βούληση και ευθύνη.
Η Αρχαία Ελληνική Τραγωδία (παρά τον κίνδυνο της αναχρονιστικής σύγκρισης με τη σύγχρονη εποχή) συνεχίζει να μας θυμίζει τη χαμένη ατομική υπευθυνότητα, που δεν μετατοπίζει με ευκολία το ατομικό χρέος στην κοινωνική πίεση και ανάγκη. Κυρίως μας διδάσκει ότι η ατομική ευθύνη και η υπευθυνότητα πρέπει πρωτίστως να πηγάζουν από εσωτερική ανάγκη και αυτοσεβασμό και δευτερευόντως από το (απαιτούμενο και επιβαλλόμενο) χρέος μας στην κοινωνία. Το πρώτο προϋποθέτει αυτοπεποίθηση και ελεύθερη βούληση, το δεύτερο όμως, υποκρύπτει ενδεχομένως μια υποκριτική υποταγή στη μάζα. Σε κάθε περίπτωση είναι αυτά που μάλλον λείπουν σήμερα : η δράση πρώτα και ύστερα το πρέπον…
Πίνακας : Νίκος Εγγονόπουλος, “Κουρασμένοι Ήρωες”, 1951